ഇന്ത്യയിലെ എല്ലാ ബാങ്കുകളും അവരുടെ ഉപഭോക്താക്കളിൽ നിന്ന് നാണയ നിക്ഷേപം സ്വീകരിക്കാൻ ബാധ്യസ്ഥരാണ്.
പണരഹിത ഇടപാടുകൾ ശീലമാക്കിയ ഇന്നത്തെ ഡിജിറ്റൽ യുഗത്തിൽ, ദൈനംദിന ഇടപാടുകളിൽ നാണയങ്ങളുടെ ഉപയോഗം ഗണ്യമായി കുറഞ്ഞു. യുപിഐ പോലുള്ള ഡിജിറ്റൽ പേയ്‌മെന്റ് സംവിധാനങ്ങളുടെ വരവോടെ, വ്യക്തികൾ ഇപ്പോൾ ചെറിയ തുകകളുടെ ഇടപാടിന് വരെ ഇതാണ് ഉപയോഗിക്കുന്നത്. എങ്കിലും നാണയങ്ങൾ ഉപയോഗിക്കുന്ന ശീലം പലർക്കും ഇപ്പോഴും ഉണ്ട്, ബാങ്കുകളിൽ നാണയങ്ങൾ നിക്ഷേപിക്കുന്നതിന് റിസർവ് ബാങ്ക് ഓഫ് ഇന്ത്യയുടെ മാർഗ്ഗനിർദ്ദേശങ്ങൾ അറിഞ്ഞിരിക്കണം.
വർഷങ്ങളായി, ഒന്ന്, രണ്ട്, അഞ്ച്, പത്ത്, ഇരുപത് രൂപ എന്നിങ്ങനെ വിവിധ മൂല്യങ്ങളിലുള്ള നാണയങ്ങൾ വിപണിയിലേക്കെത്തിയിട്ടുണ്ട്. ഈ നാണയങ്ങൾ തുടക്കത്തിൽ ചെറിയ തുകകളുടെ ഇടപാടുകൾക്കായി വ്യാപകമായി ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു. എന്നിരുന്നാലും, ഡിജിറ്റൽ പേയ്‌മെന്റ് സംവിധാനങ്ങളുടെ ഉയർച്ചയോടെ, അവയുടെ വിനിയോഗം കുറഞ്ഞു,
ഇന്ത്യയിൽ നാണയങ്ങളുടെ വിതരണവും നിയന്ത്രണവും ആർബിഐക്കാണ്. അച്ചടിക്കേണ്ട നാണയങ്ങളുടെ അളവ്, രൂപകല്പന, മൂല്യം എന്നിവ നിർണ്ണയിക്കാനുള്ള അധികാരം ആർബിഐക്ക് ഉണ്ട്. ഓരോ വർഷവും, സർക്കാർ, ആർബിഐയുമായി കൂടിയാലോചിച്ച്, നാണയങ്ങളുടെ അളവ് നിർണ്ണയിക്കുന്നു. സാമ്പത്തിക ആവശ്യം, ഉപയോഗ രീതികൾ, നാണയങ്ങളുടെ മതിയായ വിതരണം നിലനിർത്തേണ്ടതിന്റെ ആവശ്യകത തുടങ്ങിയ ഘടകങ്ങൾ കണക്കിലെടുക്കുന്നു. കൂടാതെ, സാംസ്കാരിക പൈതൃകം, ചരിത്രപരമായ പ്രാധാന്യം, അല്ലെങ്കിൽ ദേശീയ ചിഹ്നങ്ങൾ എന്നിവ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്ന നാണയങ്ങളുടെ രൂപകൽപ്പന തീരുമാനിക്കാനുള്ള അധികാരം സർക്കാരിനുണ്ട്.
നാണയങ്ങൾ ബാങ്കുകളിൽ നിക്ഷേപിക്കണമെങ്കിൽ അവ സാധുതയുള്ള കറൻസി ആയിരിക്കണം. ഇതിനർത്ഥം അവർ ആർബിഐ നിർദ്ദേശിച്ച ഡിസൈൻ, ഭാരം, മറ്റ് സവിശേഷതകൾ എന്നിവ പാലിക്കണം എന്നാണ്. നിക്ഷേപിക്കുന്ന നാണയങ്ങളുടെ ആധികാരികതയും സാധുതയും പരിശോധിക്കേണ്ട ഉത്തരവാദിത്തം ബാങ്കുകൾക്കാണ്. വ്യാജ നാണയങ്ങൾ അല്ലെങ്കിൽ കേടായ നാണയങ്ങൾ സ്വീകരിക്കാൻ പാടില്ല, കാരണം അവയ്ക്ക് നിയമപരമായ ടെൻഡർ പദവി ഇല്ല.
രണ്ടായിരം രൂപ നോട്ടുകൾ നിക്ഷേപിക്കുന്നതുമായി ബന്ധപ്പെട്ട നിയമങ്ങളിൽ നിന്ന് വ്യത്യസ്തമായി, ബാങ്കിൽ നിക്ഷേപിക്കാവുന്ന നാണയങ്ങളുടെ എണ്ണത്തിന് പ്രത്യേക പരിധികളൊന്നുമില്ല. ഒരേസമയം നിക്ഷേപിക്കാവുന്ന നാണയങ്ങളുടെ അളവിൽ യാതൊരു നിയന്ത്രണവും ആർബിഐ ഏർപ്പെടുത്തിയിട്ടില്ല. അതിനാൽ, വ്യക്തികൾക്ക് അവരുടെ ബാങ്ക് അക്കൗണ്ടിലേക്ക് എത്ര നാണയങ്ങളും നിക്ഷേപിക്കാനുള്ള സ്വാതന്ത്ര്യമുണ്ട്.
ആർബിഐയുടെ മാർഗ്ഗനിർദ്ദേശങ്ങൾ അനുസരിച്ച്, ഇന്ത്യയിലെ എല്ലാ ബാങ്കുകളും അവരുടെ ഉപഭോക്താക്കളിൽ നിന്ന് നാണയ നിക്ഷേപം സ്വീകരിക്കാൻ ബാധ്യസ്ഥരാണ്. ഇത്തരം നിക്ഷേപങ്ങൾ നിരസിക്കാൻ ഒരു ബാങ്കിനും അധികാരമില്ല. സാധുവായ കാരണങ്ങളില്ലാതെ ഒരു ബാങ്ക് നാണയ നിക്ഷേപം നിരസിക്കുന്ന അപൂർവ സന്ദർഭങ്ങളിൽ, വ്യക്തികൾക്ക് ആർബിഐ പോർട്ടൽ വഴി പരാതി നൽകാനുള്ള ഓപ്ഷൻ ഉണ്ട്. ആർബിഐ ഉപഭോക്തൃ പരാതികൾ ഗൗരവമായി കാണുകയും മാർഗ്ഗനിർദ്ദേശങ്ങൾ പാലിക്കുന്നതിൽ പരാജയപ്പെടുന്ന ബാങ്കുകൾക്കെതിരെ ഉചിതമായ നടപടി സ്വീകരിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.